Η συζήτηση για την ελληνική αποτροπή στο Αιγαίο δεν μπορεί πλέον να περιορίζεται σε συνθήματα ή απλές διακηρύξεις «ηρεμίας». Την ώρα που η Αθήνα και η Άγκυρα προετοιμάζονται για το 6ο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (HLCC) στην Άγκυρα, η πραγματικότητα διαμορφώνεται από δύο παράλληλες δυναμικές: από τη μία στιγμές έντασης στον αέρα και στη θάλασσα, από την άλλη ένα ιστορικό πακέτο ενίσχυσης αποτροπής που αλλάζει τα δεδομένα ισχύος.

Το παρόν κείμενο επιχειρεί μια ψύχραιμη, τεκμηριωμένη και στρατηγικά προσανατολισμένη ανάλυση της νέας αυτής ισορροπίας, μέσα από το πρίσμα ενός think tank που εξετάζει μακροπρόθεσμες τάσεις και όχι πρόσκαιρους τίτλους ειδήσεων.

Το πολιτικό πλαίσιο: HLCC στην Άγκυρα υπό δοκιμή

Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες, ο σχεδιαζόμενος 6ος κύκλος του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας–Τουρκίας στην Άγκυρα, στις αρχές Φεβρουαρίου, προετοιμάζεται σε κλίμα που μόνο «ήρεμη περίοδο» δεν θυμίζει. Δηλώσεις τούρκων αξιωματούχων, ρεπορτάζ στον τουρκικό τύπο και επανεμφάνιση οπλισμένων F-16 στον εναέριο χώρο του Αιγαίου λειτουργούν ως παράγοντες αποσταθεροποίησης. «Θολώνουν» τη ρητορική περί εξομάλυνσης και υπενθυμίζουν ότι ο αναθεωρητισμός δεν παγώνει επειδή προγραμματίζεται μια διμερής συνάντηση κορυφής.

Την ίδια στιγμή, Αθήνα και Άγκυρα εμφανίζονται –σε επίπεδο επίσημων δηλώσεων– αποφασισμένες να κρατήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας. Η προσοχή εστιάζει σε μια λεγόμενη «χαμηλή ατζέντα» θεμάτων:

• οικονομική συνεργασία και εμπόριο,
• τουρισμός και διασυνδεσιμότητα,
• πολιτιστικές δράσεις και επαφές κοινωνίας των πολιτών.

Ωστόσο, τα πραγματικά σκληρά ζητήματα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, χωρικών υδάτων και casus belli μετατίθενται για αργότερα. Αυτή η επιλογή συγκροτεί ένα είδος «αναβολής κρίσιμων θεμάτων», η οποία από στρατηγική σκοπιά μπορεί είτε να λειτουργήσει αποσυμπιεστικά είτε να επιτρέψει την περαιτέρω παγίωση τουρκικών αφηγήσεων.

Από την «ήρεμη περίοδο» στην πραγματική ισορροπία ισχύος

Η δημόσια συζήτηση συχνά εγκλωβίζεται σε μια διχοτομία «ένταση ή ηρεμία». Στην πράξη όμως, η αποτροπή δεν μετριέται με το πόσο ήσυχοι είναι οι τίτλοι των ειδήσεων για λίγες εβδομάδες, αλλά με το κατά πόσο ο αντίπαλος αντιλαμβάνεται ότι το κόστος μιας επιθετικής κίνησης θα είναι δυσανάλογα υψηλό.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια προχωρά σε μια σειρά επενδύσεων που αλλάζουν σταδιακά την εικόνα της:

• από απλή «αντίδραση» σε τουρκικές κινήσεις,
• σε δομημένη στρατηγική πολυχωρικής αποτροπής (ξηρά, θάλασσα, αέρας, πληροφοριακό περιβάλλον).

Η συζήτηση για το νέο HLCC στην Άγκυρα πρέπει συνεπώς να διαβαστεί όχι ως αυτοσκοπός, αλλά ως κομμάτι ενός ευρύτερου πλαισίου όπου η Ελλάδα επιδιώκει ταυτόχρονα:

1. να εμφανίζεται ως υπεύθυνος, προβλέψιμος εταίρος σε ΕΕ και ΝΑΤΟ, που επιδιώκει τον διάλογο·
2. να διατηρεί και να ενισχύει μια προηγμένη, αξιόπιστη στρατιωτική ισχύ, ικανή να ακυρώνει σενάρια στρατιωτικής πίεσης ή τετελεσμένων.

Το πακέτο 10 δισ. και ο ρόλος του PULS στην ελληνική αποτροπή

Στον πυρήνα της νέας αυτής ισορροπίας βρίσκεται ένα πακέτο εκσυγχρονισμού περίπου 10 δισεκατομμυρίων ευρώ, στο οποίο εντάσσεται η προμήθεια του συστήματος ΠΕΠ PULS από την ισραηλινή Elbit. Το PULS δεν είναι απλώς ένα ακόμη πολλαπλό εκτοξευτικό πυραύλων· είναι μια αρθρωτή πλατφόρμα μακράς ακρίβειας, σχεδιασμένη να προσαρμόζεται σε διαφορετικά βεληνεκή και τύπους πυρομαχικών, ανάλογα με την αποστολή.

Για την Ελλάδα, η ένταξη ενός τέτοιου συστήματος σημαίνει ότι:

• αυξάνεται δραστικά η δυνατότητα πλήγματος σε βάθος, τόσο στο νησιωτικό χώρο όσο και στην ηπειρωτική ενδοχώρα του αντιπάλου·
• ενισχύεται η διασύνδεση του Πυροβολικού με τα υπόλοιπα όπλα (ναυτικό, αεροπορία, ISR), δημιουργώντας ένα πλέγμα στόχευσης-πληγμάτων υψηλής ακριβείας·
• αποστέλλεται σαφές μήνυμα ότι η Ελλάδα δεν επενδύει μόνο σε αμυντική θωράκιση, αλλά και σε ικανότητα αποτρεπτικού πλήγματος δεύτερης και τρίτης ημέρας σε περίπτωση σύγκρουσης.

Σε αντίθεση με παλαιότερες αντιλήψεις που έβλεπαν τα νησιά αποκλειστικά ως παθητικά σημεία άμυνας, η αξιοποίηση συστημάτων όπως το PULS επιτρέπει τη μετατροπή τους σε ενεργούς κόμβους αποτροπής, ικανούς να επηρεάσουν τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της άλλης πλευράς πολύ πριν βρεθούν στο επίκεντρο μιας κρίσης.

Η «Ασπίδα του Αχιλλέα» ως στρατηγική αρχιτεκτονική

Όλα τα παραπάνω εντάσσονται σε μια νέα αποτρεπτική αντίληψη που έχει ήδη παρουσιαστεί σε εθνικό επίπεδο υπό τον τίτλο «Ασπίδα του Αχιλλέα». Η λογική αυτής της αρχιτεκτονικής είναι σαφής:

• Ξηρά: σύγχρονο Πυροβολικό, πυραυλικά συστήματα, μη επανδρωμένα μέσα, αντιαεροπορική κάλυψη.
• Θάλασσα: νέες φρεγάτες και εκσυγχρονισμένα πλοία επιφανείας, δικτυοκεντρική εικόνα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
• Αέρας: μαχητικά 4,5 γενιάς, όπλα αέρος-εδάφους μεγάλης ακρίβειας, ολοκληρωμένη αντιαεροπορική/αντιπυραυλική άμυνα.
• Cyber & πληροφοριακό περιβάλλον: προστασία κρίσιμων υποδομών, ανθεκτικότητα δικτύων, έλεγχος του αφηγήματος σε διεθνές επίπεδο.

Η «Ασπίδα του Αχιλλέα» δεν είναι λοιπόν ένα απλό σύνθημα· είναι πλαίσιο σχεδίασης. Στόχος του είναι να εξασφαλίσει ότι, σε οποιοδήποτε σενάριο κρίσης στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα θα έχει:

1. έγκαιρη προειδοποίηση και σαφή επιχειρησιακή εικόνα,
2. αξιόπιστα μέσα αποτροπής και πλήγματος,
3. συνδυασμό στρατιωτικής ισχύος και διπλωματικών ερεισμάτων.

Σενάρια για την περίοδο 2025–2030

Κοιτάζοντας προς την επόμενη πενταετία, μπορούν να διατυπωθούν τρία βασικά σενάρια για την εξέλιξη της κατάστασης στο Αιγαίο:

1. Ελεγχόμενη ένταση με θεσμοθετημένους διαύλους

Το HLCC και οι τακτικοί πολιτικοί διάλογοι λειτουργούν ως «βαλβίδες εκτόνωσης». Η Τουρκία συνεχίζει την πίεση, αλλά αποφεύγει ακραίες κινήσεις. Η Ελλάδα αξιοποιεί τον χρόνο για να ολοκληρώσει τα προγράμματα εκσυγχρονισμού, ενώ παράλληλα εδραιώνει τη θέση της σε ΕΕ και ΝΑΤΟ ως πυλώνας σταθερότητας.

2. Σπασμωδική κλιμάκωση και διαχείριση κρίσεων

Ένα απρόβλεπτο γεγονός –ένα επεισόδιο στη θάλασσα ή στον αέρα, μια νέα NAVTEX, μια ενέργεια σε περιοχή ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων– οδηγεί σε κρίση. Σε αυτό το σενάριο, η ύπαρξη συστημάτων όπως το PULS και η συνολική «Ασπίδα του Αχιλλέα» λειτουργούν ως κρίσιμος παράγοντας αποτροπής περαιτέρω κλιμάκωσης. Ταυτόχρονα, επιτρέπουν στην Ελλάδα να προσέρχεται σε διαπραγμάτευση από θέση ενισχυμένης ισχύος.

3. Αναβάθμιση αποτροπής και στρατηγική πρωτοβουλία

Στο πιο αισιόδοξο σενάριο, η Ελλάδα αξιοποιεί πλήρως το πακέτο εκσυγχρονισμού, ενισχύει τις περιφερειακές της συμμαχίες και αποκτά ποιοτικό προβάδισμα σε κρίσιμους τομείς (πυραυλικά συστήματα, drones, ναυτική ισχύ, ISR). Σε αυτό το πλαίσιο, η αποτροπή δεν λειτουργεί μόνο αμυντικά, αλλά μετατρέπεται σε εργαλείο στρατηγικής πρωτοβουλίας για το σύνολο της Ανατολικής Μεσογείου.

Συμπεράσματα: Δύναμη, ψυχραιμία και στρατηγική συνέπεια

Η σημερινή συγκυρία απαιτεί από την Ελλάδα να κινηθεί σε μια λεπτή ισορροπία. Από τη μία, ο διάλογος και το HLCC στην Άγκυρα μπορούν να προσφέρουν πολύτιμο χρόνο, να μειώσουν τον κίνδυνο ατυχήματος και να επιτρέψουν στην Αθήνα να προβάλει διεθνώς τον ρόλο της ως σταθεροποιητικού παράγοντα.

Από την άλλη, η πραγματική εγγύηση ειρήνης στο Αιγαίο δεν είναι τα επικοινωνιακά σχήματα, αλλά η συνεκτική, πολυχωρική αποτροπή. Η επένδυση σε συστήματα όπως το PULS, η ευρύτερη αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων και η υλοποίηση της αρχιτεκτονικής «Ασπίδα του Αχιλλέα» αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις ώστε η χώρα να μπορεί να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε σενάριο χωρίς αιφνιδιασμό.

Η πρόκληση για τα επόμενα χρόνια είναι η στρατηγική συνέπεια: να μην αντιμετωπιστεί η σημερινή ενίσχυση ως «παρένθεση», αλλά ως θεμέλιο για ένα μακροπρόθεσμο, εθνικά συναινετικό δόγμα αποτροπής και ασφάλειας. Ένα δόγμα που θα στηρίζεται στη δύναμη, αλλά θα εκφράζεται με ψυχραιμία· που θα επενδύει στην τεχνολογία, αλλά θα παραμένει βαθιά ανθρωποκεντρικό και θεσμικό.

Σε έναν χώρο όπως το Αιγαίο, όπου η ιστορία, η γεωγραφία και η ισχύς διασταυρώνονται καθημερινά, η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια ούτε της αφέλειας ούτε της αδράνειας. Έχει όμως τη δυνατότητα να διαμορφώσει μια αποτροπή που θα την καταστήσει πραγματικό, αναγνωρισμένο πυλώνα σταθερότητας για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.

Γεώργιος Παπασημάκης