Εισαγωγή: Δύο παράλληλες τροχιές στην ίδια γεωπολιτική σκακιέρα

Την ώρα που η Τουρκία επιχειρεί να κλειδώσει στρατηγική συμμαχία με το Ιράν και να εξασφαλίσει κινητήρες και τεχνογνωσία για το μαχητικό πέμπτης γενιάς KAAN, η Ελλάδα στέλνει μήνυμα «απόλυτης απόφασης» για υπεράσπιση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα εμβαθύνει την τριμερή συνεργασία Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ.

Οι δύο αυτές κινήσεις – η στροφή της Άγκυρας προς την Τεχεράνη και η ενίσχυση του αποτρεπτικού άξονα Αθήνας–Λευκωσίας–Ιερουσαλήμ – δεν είναι αποσπασματικά γεγονότα. Αποτελούν κομμάτια ενός μεγαλύτερου παζλ, όπου η ενέργεια, οι αμυντικές βιομηχανίες και τα νέα οπλικά συστήματα επαναχαράσσουν την ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η επίσκεψη στην Τεχεράνη και η εμβάθυνση της συμμαχίας Τουρκίας–Ιράν

Ο Τούρκος Υφυπουργός Άμυνας και Ασφάλειας Ιλκάι Αλτιντάγ επισκέφθηκε την Τεχεράνη, όπου συναντήθηκε με τον Ιρανό ομόλογό του στο Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων. Επισήμως, το ταξίδι εντάσσεται στο πλαίσιο «ανταλλαγής εμπειρίας» και ενίσχυσης της συνεργασίας στην ασφάλεια και στην άμυνα. Πρακτικά, όμως, σηματοδοτεί μια ακόμη προσέγγιση μεταξύ δύο χωρών που ήδη συνεργάζονται στη Συρία, στον Καύκασο, αλλά και σε ζητήματα ενεργειακών διαδρόμων.

Η Τεχεράνη επιδιώκει να σπάσει τη διεθνή απομόνωση αξιοποιώντας κάθε ευκαιρία αμυντικής συνεργασίας, ενώ η Άγκυρα προσπαθεί να εμφανιστεί ως αυτόνομος παίκτης που μπορεί να διαπραγματεύεται με όλους – ΝΑΤΟ, Ρωσία, Ιράν, Κίνα – χωρίς να δεσμεύεται πλήρως από κανέναν. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι η Τουρκία εξακολουθεί να εξαρτάται σε κρίσιμους τομείς από τη Δύση, ιδίως στον χώρο της αεροπορικής ισχύος.

KAAN: Φιλόδοξο μαχητικό, αλλά όμηρος των ξένων κινητήρων

Το πρόγραμμα του τουρκικού μαχητικού KAAN παρουσιάζεται στην Άγκυρα ως «σύμβολο στρατηγικής ανεξαρτησίας». Ωστόσο, οι πρώτες δοκιμές πτήσης βασίζονται σε αμερικανικούς κινητήρες F110, ενώ η Τουρκία προσπαθεί να εξασφαλίσει συνολικά τουλάχιστον 90 μονάδες – 10 ήδη παραληφθείσες και επιπλέον 80 – για την προ-σειριακή παραγωγή και τις πρώτες επιχειρησιακές μοίρες.

Η διαδικασία αδειοδότησης στις ΗΠΑ δεν είναι καθόλου δεδομένη. Το Κογκρέσο έχει μπλοκάρει ή καθυστερήσει κατ’ επανάληψη εξαγωγικές άδειες, στέλνοντας σαφές μήνυμα ότι η Τουρκία δεν μπορεί ταυτόχρονα να αμφισβητεί συμμάχους, να αγοράζει S-400 και να ζητά κρίσιμα τεχνολογικά υποσυστήματα για μαχητικό πέμπτης γενιάς. Παράλληλα, η Άγκυρα ανακοινώνει ότι «τρέχει κανονικά» το πρόγραμμα ανάπτυξης εγχώριου κινητήρα για το KAAN, με ορίζοντα όμως πέραν του 2030.

Εδώ κρύβεται η στρατηγική αντίφαση: όσο η Τουρκία δεν έχει δικό της αξιόπιστο κινητήρα, το KAAN εξαρτάται από αποφάσεις της Ουάσιγκτον. Και όσο η Άγκυρα επιλέγει να πιέζει επιθετικά στο Αιγαίο, στη Λιβύη και στον Καύκασο, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος να βρεθεί με ένα «ημιτελές» πρόγραμμα, που δεν θα μπορεί να αποκτήσει πλήρη επιχειρησιακή ωριμότητα.

Η μάχη για το SAFE: Η Τουρκία στην πόρτα της ευρωπαϊκής άμυνας

Παράλληλα με την αναζήτηση κινητήρων, η Άγκυρα επιχειρεί να αξιοποιήσει και τα νέα ευρωπαϊκά εργαλεία άμυνας. Το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe), ύψους 150 δισ. ευρώ, σχεδιάστηκε για να χρηματοδοτήσει κοινές ευρωπαϊκές προμήθειες αμυντικού υλικού και να ενισχύσει τη βιομηχανική βάση της ΕΕ.

Η Τουρκία δηλώνει ότι θέλει να συμμετάσχει, όμως η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη: μέχρι σήμερα δεν έχει επιτύχει να πληροί τις θεσμικές και πολιτικές προϋποθέσεις που θέτει η ΕΕ, ενώ πληροφορίες αναφέρουν ότι έχασε την κρίσιμη προθεσμία της πρώτης φάσης ένταξης. Ταυτόχρονα, αρκετά κράτη-μέλη, με πρώτη την Ελλάδα, εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις ως προς το αν μια χώρα που αμφισβητεί ευρωπαϊκά σύνορα, απειλεί με casus belli και κατέχει εδάφη κράτους-μέλους (Κύπρος) μπορεί να χρηματοδοτείται μέσω ενός τέτοιου μηχανισμού.

Η προσπάθεια της Τουρκίας να μπει στο SAFE δεν είναι απλώς οικονομική. Αν πετύχει, θα σημαίνει θεσμική αποδοχή της Άγκυρας ως «σχεδόν εταίρου» της ευρωπαϊκής άμυνας. Γι’ αυτό και η ελληνική διπλωματία στα ευρωπαϊκά όργανα αποκτά στρατηγική σημασία: είναι το φίλτρο που πρέπει να αποτρέψει τη χρηματοδότηση μιας αναθεωρητικής δύναμης με ευρωπαϊκά κονδύλια.

Η τριμερής Ελλάδα–Κύπρος–Ισραήλ: Άξονας αποτροπής και ενεργειακής ισχύος

Στον αντίποδα της τουρκοϊρανικής προσέγγισης, η Αθήνα επενδύει σε έναν σταθερό, θεσμοθετημένο άξονα Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ. Η πρόσφατη τριμερής σύνοδος, με τη συμμετοχή των ηγετών των τριών χωρών, κατέληξε σε κοινή διακήρυξη που επιβεβαιώνει τη στρατηγική φύση της συνεργασίας, τόσο στην άμυνα όσο και στην ενέργεια.

Υπογράφηκε Κοινό Σχέδιο Δράσης ανάμεσα στα Γενικά Επιτελεία, με έμφαση:

• στην κοινή εκπαίδευση ειδικών δυνάμεων και αεροναυτικών μέσων,
• στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας για UAV, αντιαεροπορική και αντι-drone άμυνα,
• στην ενίσχυση της διαλειτουργικότητας σε πολυχωρικές επιχειρήσεις (αέρας–θάλασσα–κυβερνοχώρος).

Παράλληλα, στο τραπέζι βρίσκεται ο Great Sea Interconnector, το υποθαλάσσιο ηλεκτρικό καλώδιο που θα συνδέσει τα δίκτυα Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ και κατ’ επέκταση την Ανατολική Μεσόγειο με την ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Πρόκειται για έργο στρατηγικής σημασίας, το οποίο δεν εξασφαλίζει μόνο φθηνότερη και ασφαλέστερη ενέργεια, αλλά δημιουργεί και έναν «ηλεκτρικό» δεσμό ασφαλείας ανάμεσα στα τρία κράτη, που καθιστά πιο δύσκολη οποιαδήποτε απόπειρα αποσταθεροποίησης από τρίτους παίκτες.

Το μήνυμα είναι σαφές: εκεί όπου η Τουρκία επιδιώκει διμερείς ή συγκυριακές συμφωνίες με αυταρχικά καθεστώτα, η Ελλάδα επενδύει σε πολυμερείς, θεσμικές συνεργασίες με δημοκρατικά κράτη, εντός του πλαισίου ΕΕ–ΝΑΤΟ–3+1.

Η «απόλυτη απόφαση» της Ελλάδας: Κυριαρχία χωρίς αστερίσκους

Από τη Σάμο, δίπλα ακριβώς στο μέτωπο του Ανατολικού Αιγαίου, η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα: η Ελλάδα είναι «απολύτως αποφασισμένη» να υπερασπιστεί την κυριαρχία και τα κυριαρχικά της δικαιώματα, «δεν απειλεί κανέναν, αλλά δεν πρόκειται να δεχθεί αμφισβήτηση» ούτε στο Αιγαίο ούτε στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η δήλωση αυτή δεν είναι φραστική υπερβολή. Έρχεται σε συνέχεια:

• της ενίσχυσης του Πολεμικού Ναυτικού με τις φρεγάτες FDI HN «ΚΙΜΩΝ»,
• της αναβάθμισης των ελληνικών F-16 και της ένταξης των Rafale,
• της ενίσχυσης της αντιαεροπορικής ομπρέλας με συστήματα μεγάλης και μέσης ακτίνας,
• και της υπογραφής πολυεθνικών ασκήσεων με συμμάχους που στέλνουν σήμα παρουσίας σε όλο το τόξο από το Ιόνιο μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο.

Ουσιαστικά, η Ελλάδα λέει στην Άγκυρα: «Δεν επιδιώκουμε κλιμάκωση, αλλά οποιαδήποτε κίνηση αμφισβήτησης του Δικαίου της Θάλασσας και της κυριαρχίας μας θα απαντηθεί». Αυτή είναι η πραγματική έννοια της «απόλυτης απόφασης»: σταθερή αποτροπή, χωρίς κραυγές, με επιχειρησιακή ετοιμότητα και ισχυρές συμμαχίες.

Κύπρος: Το πεδίο όπου συγκρούονται αφήγημα και πραγματικότητα

Η Άγκυρα επιχειρεί να παρουσιάσει τα κατοχικά της στρατεύματα στην Κύπρο ως «εγγυητή ασφάλειας» και επαναφέρει διαρκώς τη ρητορική περί «δικαιωμάτων» της Τουρκίας στο νησί. Στην πράξη, όμως, πρόκειται για μια προσπάθεια νομιμοποίησης της εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής του βόρειου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η τριμερής Ελλάδα–Κύπρος–Ισραήλ και τα κοινά προγράμματα άμυνας–ενέργειας μετατρέπουν την Κυπριακή Δημοκρατία από «αδύναμο κρίκο» σε ενεργειακό και γεωστρατηγικό κόμβο. Μέσα από τα υποθαλάσσια καλώδια, τις πιθανές ενεργειακές εξαγωγές και τις κοινές ασκήσεις, η Κύπρος συνδέεται υλικά με την ΕΕ και απομακρύνεται από το αφήγημα της τουρκικής «προστασίας».

Κάθε βήμα προς την ενεργειακή διασύνδεση και την αμυντική συνεργασία μεταφέρει το κέντρο βάρους από τη λογική των «εγγυητριών δυνάμεων» σε μια νέα λογική: Κυπριακή Δημοκρατία ως πλήρους κυριαρχίας κράτος-μέλος της ΕΕ, ενταγμένο σε ένα δίκτυο συμμαχιών που το θωρακίζει.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ελλάδα

Η σύμπλευση Τουρκίας–Ιράν, οι διεκδικήσεις για συμμετοχή στο SAFE, η προσπάθεια απόκτησης κινητήρων για το KAAN και η παράλληλη πίεση σε Αιγαίο–Κύπρο–Λιβύη συνθέτουν ένα ενιαίο στρατηγικό σχέδιο: η Άγκυρα θέλει να παρουσιάσει τον εαυτό της ως περιφερειακή υπερδύναμη, ικανή να διαπραγματεύεται με όλους και να επιβάλλει τετελεσμένα.

Η ελληνική απάντηση δεν μπορεί να είναι αποσπασματική. Χρειάζεται:

• Συνέχιση και επιτάχυνση των ελληνικών εξοπλιστικών προγραμμάτων, με έμφαση στη διαλειτουργικότητα με συμμάχους.
• Εμβάθυνση του άξονα Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ και ενίσχυση του σχήματος 3+1 με τις ΗΠΑ.
• Σταθερή, τεκμηριωμένη παρέμβαση στα ευρωπαϊκά όργανα ώστε η Τουρκία να μην μπορεί να χρησιμοποιεί ευρωπαϊκά κονδύλια για αναθεωρητική πολιτική.
• Επένδυση στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία, ώστε η Ελλάδα να μη βρεθεί ποτέ σε θέση παρόμοια με της Τουρκίας σε ό,τι αφορά κρίσιμα υποσυστήματα.

Το μήνυμα είναι απλό: η Ελλάδα δεν μπορεί να αφήσει την Τουρκία να παίζει ανενόχλητη σε όλα τα ταμπλό. Οφείλει να μετατρέψει την τριμερή συνεργασία, τα ενεργειακά projects και την αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων σε ένα συνεκτικό στρατηγικό δόγμα αποτροπής και σταθερότητας.

Συμπέρασμα: Δύο διαφορετικές κατευθύνσεις, μία κρίσιμη δεκαετία

Μπαίνουμε σε μια δεκαετία όπου η Ανατολική Μεσόγειος θα κρίνει όχι μόνο την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας, αλλά και την ενεργειακή και αμυντική ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης. Η Τουρκία επιλέγει να ισορροπεί ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, επενδύοντας σε συμμαχίες με καθεστώτα όπως το Ιράν, την ώρα που διεκδικεί ταυτόχρονα πρόσβαση σε ευρωπαϊκά εργαλεία άμυνας.

Η Ελλάδα, αντίθετα, έχει μπροστά της μια ιστορική ευκαιρία: να εδραιώσει τον ρόλο της ως πυλώνα σταθερότητας και δημοκρατίας, να αξιοποιήσει την τριμερή με Κύπρο και Ισραήλ, να θωρακίσει την αποτρεπτική της ισχύ και να στείλει ένα καθαρό μήνυμα:

Η κυριαρχία στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Δεν απειλούμε κανέναν – αλλά δεν θα δεχθούμε να γίνουμε ουδέτερη ζώνη ανάμεσα σε αναθεωρητισμό και αδράνεια.

Σε αυτό το πλαίσιο, κάθε επίσκεψη στην Τεχεράνη, κάθε συζήτηση για κινητήρες του KAAN, κάθε προσπάθεια της Τουρκίας να μπει στο SAFE, πρέπει να διαβάζεται μέσα από το πρίσμα της ελληνικής αποτροπής. Και εκεί, η «απόλυτη απόφαση» για υπεράσπιση της κυριαρχίας δεν είναι σύνθημα· είναι στρατηγικό σχέδιο που πρέπει καθημερινά να υλοποιείται.